فیلم| آتش‌سوزی در نیروگاه اتمی زاپوریژیا چقدر خطرناک بود؟

بمباران بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای اروپا از سوی ارتش روسیه و آتش‌سوزی ناشی از آن وحشت از تکرار حادثه اتمی چرنوبیل را در میان جهانیان برانگیخت. پس از آنکه مقام‌های اوکراینی اعلام کردند حریق مرکز تمرین و آمادگی نیروگاه مهار شده و آسیبی به تاسیسات ایمنی رآکتور وارد نشده است، نگرانی‌ها کاهش یافت.

با این حال و با وجود آنکه نیروگاه زاپوریژیا طراحی و ساخت متفاوتی با چرنوبیل دارد و در برابر آتش مقاوم است، کارشناسان امنیت هسته‌ای و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به جریان داشتن جنگ در اطراف چنین تاسیساتی هشدار می‌دهند و آن را بسیار خطرناک توصیف می‌کنند.

یکی از نگرانی‌های اصلی این است که بالا گرفتن نبرد در اطراف نیروگاه‌های هسته‌ای می‌تواند به جریان برق سامانه سرمایشی (خنک‌کننده) رآکتور‌ها آسیب برساند. در چنین شرایطی، موتور‌های دیزلی با قدرت پایین‌تر برای خنک کردن رآکتور‌ها به کار می‌افتند. آسیب به همین سامانه می‌تواند منجر به فاجعه‌ای نظیر انفجار نیروگاه فوکوشیمای ژاپن در سال ۲۰۱۱ شود؛ زمانی که زلزله و سونامی ناشی از آن سیستم سرمایشی را از کار انداخت و باعث شد مواد ذوب شده از قلب سه رآکتور به بیرون نشت کند.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین نسبت به عواقب گسترده و وخیم حوادث مشابه هشدار داد. آقای زلنسکی در یک نطق تلویزیونی پراحساس گفت: «اگر انفجاری روی دهد، این پایانی برای همه و اروپا خواهد بود. اروپا باید تخلیه شود» رئیس جمهوری اوکراین از ملت‌های جهان خواست تا به روسیه برای پایان دادن به نبرد در نزدیکی نیروگاه هسته‌ای فشار بیاورند.

در نیمه شب چه گذشت؟

دمیتری اورلوف، شهراد انرهودار گفت یک ستون نظامیان روس در حال حرکت به سوی نیروگاه زاپوریژیا دیده شدند و صدای تیراندازی در شهر به گوش می‌رسید. اندکی بعد و در بامداد جمعه مقام‌های اوکراینی خبر دادند ارتش روسیه کنترل نیروگاه را به دست گرفته است.

آندری توز، سخنگوی نیروگاه زاپوریژیا به تلویزیون اوکراین گفت گلوله‌های خمپاره مستقیما به محوطه تاسیسات اصابت کرده و باعث آتش‌سوزی در یکی از شش رآکتور نیروگاه شده اند.

به گفته همین مقام، در آغاز آتش‌نشانان به دلیل تیراندازی قادر به کنترل شعله‌های آتش نبودند.

حتی پیش از بروز این حادثه خطرناک، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای هشدار داده بود که این نهاد به‌شدت نگران عملیات نظامی روسیه در نزدیکی نیروگاه است.

ممکن بود چه اتفاقی بیفتد؟

رآکتوری که آسیب دیده، در زمان حادثه خارج از مدار، اما سرشار از سوخت هسته‌ای بود. ۴ رآکتور از ۶ رآکتور هم‌اکنون خاموش شده اند و تنها یکی از آن‌ها فعال است.

جان وولفشتال، مدیر ارشد کنترل تسلیحات و منع اشاعه [تسلیحات اتمی]در شورای امنیت ملی ایالات متحده در دوره باراک اوباما می‌گوید احتمالا گنبد/سپر بتونی از قلب رآکتور‌ها در برابر گلوله‌های توپ و تانک محافظت کرده است. این کارشناس با این حال با یادآوری این واقعیت که «آتش‌سوزی در یک نیروگاه هسته‌ای هیچ‌وقت خبر خوبی نیست، گفت: «به هیچ‌وجه نمی‌خواهیم که نیروگاه‌های اتمی‌مان مورد حمله قرار بگیرند و به آتش کشیده شوند و آن‌هایی که برای اطفای حریق می‌آیند، نتوانند به آن دسترسی داشته باشند.»

از سوی دیگر، خطر سامانه سرمایشی رآکتور‌ها هم وجود دارد. استخر‌هایی که در آن میله‌های فلزی استفاده شده، خنک می‌شوند، در برابر گلوله‌های توپ و تانک آسیب‌پذیرند و صدمه به آن‌ها می‌تواند باعث نشت مواد رادیواکتیو شود.

نجم‌الدین مشکاتی، استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی که فجایع چرنوبیل و فوکوشیما را بررسی کرده می‌گوید احتمالا بزرگ‌ترین نگرانی، مساله ذخیره برق نیروگاه است: «در صورت قطع برق اضطراری، نیروگاه ممکن است مجبور به استفاده از موتور‌های برق دیزلی شود که به شدت ضعیف‌ترند و ممکن است به دلیل اتمام سوخت یا خرابی، خاموش شوند و به همین علت، چرخه آب استخر خنک کننده، از کار بیافتد.»

دیوید فلچر، استاد دانشسرای مهندسی شیمی و بیوملوکولی داشنگاه سیدنی هم می‌گوید: «نگرانی اصلی، فاجعه انفجار نظیر آنچه در چرنوبیل گذشت نیست بلکه خساراتی است که به سیستم خنک‌کننده وارد می‌شود و [اثرات آن]حتی در صورت خاموشی رآکتور هم جود دارد.»

چه خطراتی همچنان وجود دارد؟

اوکراین به‌شدت به انرژی هسته‌ای وابسته است. ۱۵ رآکتور در ۴ نیروگاه نیمی از برق مصرفی این کشور را تامین می‌کنند. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جریان گفت‌وگوی تلفنی با نخست وزیر اوکراین از همه طرف‌ها خواسته بود تا نیروگاه‌های اتمی این کشور را در معرض خطر قرار ندهند.

دنیس شمیهال، نخست وزیر اوکراین از کشور‌های غربی خواسته بود برفراز نیروگاه‌های هسته‌ای منطقه پرواز ممنوع برقرار کنند. مطالبه‌ای که البته سرانجام با پاسخ منفی ناتو مواجه شد.

از سوی دیگر اوکراین می‌گوید ارتش روسیه پس از تصرف چرنوبیل کارکنان آن را بازداشت کرده و این افراد بدون پوشش ایمنی در معرض تششعات رادیواکتیو هستند که کماکان پس از نزدیک به ۴ دهه پس از فاجعه از بقایای این نیروگاه در حال نشت است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از روسیه خواسته است تا اجازه دهد این ماموران کار خود را به پیش ببرند.

خطر دیگر، آسیب به مخازن زباله‌های هسته‌ای است. در جریان حملات آخر هفته گذشته دو مرکز نگهداری زباله‌های هسته‌ای در کی‌یف و خارکیف هدف حملات روسیه قرار گرفتند. این دو مرکز، حاوی رادیواکتیو با غنای پایین، نظیر آنچه در تولید دارو و درمان‌های هسته‌ای استفاده می‌شوند، بود. با این حال رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید به این حوادث، باید به چشم یک زنگ خطر نگریست.